National Lampoon's Christmas Vacation (eða Jólafjör í ömurlegri þýðingu imdb) er gamanmynd frá 1989 sem fjallar um tilraunir hins ástkæra eiginmanns Clark Griswold til þess að fagna jólunum með fjölskyldu sinni. Á einhvern hátt tekst honum hins vegar að klúðra öllu sem hægt er að klúðra, þar með talið að læsa sig uppi á háalofti, sprengja upp jólaskrautið, detta af þakinu og fá sérsveit lögreglunnar í heimsókn á sjálfan jóladag. Þrátt fyrir allt þetta tekst honum að halda sér gangandi, vitandi það að jólabónusinn - sem mun bjarga jólunum - er á leiðinni.
Einn af mest heillandi þáttunum við myndina eru allar litríkar persónurnar, þ.e.a.s. fjarskyldir ættingjar Griswold-fjölskyldunnar sem koma og heimsækja hana um jólin. Fyrir utan Randy Quaid sem er frábær í hlutverki bróðurs Eddie (hann lék einnig í National Lampoon's Vacation) inniheldur myndin heilan helling af litríkum karakterum, eins og til dæmis skrítnu tengdaforeldrasettin og allir furðulegu frændurnir og frænkurnar.
Bræðurnir
Myndin var fyrsta tilraun leikstjórans Jeremiah Chechik til þess að gera kvikmynd í fullri lengd en áður hafði hann bara unnið við auglýsingar. Roger Ebert, sem er ekki aðdáandi myndarinnar, skrifar í ritdómi að kannski sé hann ástæðan fyrir því að myndin var ekki svo góð. Ég tók hins vegar ekkert eftir lélegri leikstjórn en á hinn bóginn var ég aldrei mikið að spá í söguþræðinum. Það eru svo mörg góð atriði í myndinni að þrátt fyrir að þau tengist kannski ekki alltaf á alveg rökréttan hátt þá gleymist það fljótt í gamanmynd af þessu tagi.
Christmas Vacation er kannski svolítið klisjukennd bíómynd og örugglega ekki sú besta sinnar tegundar. Þrátt fyrir það er þetta ein af mínum uppáhalds gamanmyndum. Á tímabili horfði ég á hana fyrir hver einustu jól með systur minni og fannst hún alltaf jafn fyndin í hvert skipti. Ég er eiginlega orðinn hálf spenntur að kíkja á hana aftur núna fyrir þessi jól.
Jólin 2008 keypti ég kvikmyndapakka með þremur af fyrstu myndum leikstjórans Stanleys Kubricks. Þetta eru myndirnar Killer's Kiss, The Killing og Paths of Glory. Þrátt fyrir að að þær séu allar gamlar og svarthvítar fannst mér þær alls ekki svo leiðinlegar, samanborið við t.d. hina þriggja tíma Barry Lyndon (sem var samt ekki svo slæm).
Söguhetjan er til vinstri
Killer's Kiss er film noir frá 1955 sem fjallar um boxarann Davey sem er að ljúka ferlinum og samband hans við nágrannastúlku sína. Eitthvert kvöld þegar Davey er að fara að sofa heyrir hann öskur úr íbúð stúlkunnar. Þar sem hann lítur inn til þeirra um opinn glugga sér hann karlmann reyna að nauðga henni. Davey hleypur inn til þess að verja hana en þá er maðurinn stunginn af. Það sem eftir er af myndinni fjallar um samband stúlkunnar við Davey og tilraunir nauðgarans til þess að eyðileggja fyrir parinu.
Þessi kona lék ekki í mörgu fleiru
Þessi mynd er í raun fyrsta kvikmynd Kubricks ef litið er hjá verkinu Fear and Desire sem Kubrick dró snemma úr umferð og er erfitt að nálgast í dag. Áður en Kubrick hóf feril sinn sem kvikmyndagerðarmaður hafði hann unnið sem ljósmyndari hjá tímariti. Sumir gagnrýnendur þykjast sjá þetta í Killer's Kiss, m.a. vegna margra atriða sem eru skotin frá áhugaverðum sjónarhornum en eru samt alltof statísk. Myndin er frekar stutt, aðeins rétt yfir klukkutími, og sýnir vel merki að Kubrick, sem skrifaði, framleiddi og leikstýrði myndinni, er frekar óreyndur. Hún er samt langt frá því að vera viðvaningslega gerð, sérstaklega ef litið er til þess að Kubrick hafði slappa leikara, fáa aðstoðarmenn, aðeins réttindi að þremur lögum og lítið fjármagn.
Þettaer mynd sem væri líklega löngu gleymd ef hún væri ekki eftir jafn þekktan leikstjóra. Þótt hún geri ekki neitt annað veitir hún áhorfendum innsýn inn í leikstjórann Kubrick og hvernig fyrstu myndir svoleiðis snillings líta út.
Davey flýr undan nauðgaranum. Kubrick hafði líklega ekki efni á tónlist fyrir þetta atriði en mér finnst það samt heppnast ágætlega.
Þjófarnir leggja á ráðin
The Killing frá 1956 er öllu þekktari heldur en fyrri myndin sem ég fjallaði um. Ásamt því að vera film noir er þetta dæmigerð caper movie sem fjallar um hóp manna sem ætla að ræna veðhlaupasal og stinga af með 2 milljónir dollara. Eins og venjulega í myndum af þessari gerð fer eitthvað úrskeiðis og á endanum fer allt úr handaskolunum.
Ólíkt Killer's Kiss þá var þessi mynd ekki framleidd af Kubrick. Þar sem hann kom hér nýr inn á sjónarsviðið hafði hann ekki algjört listrænt vald yfir myndinni eins og í flestum öðrum verkum sínum. Hann varð því að sætta sig við að láta alvitran sögumann lesa yfir sumum atriðum sem seinni tíma gagnrýnendur hafa ekki verið hrifnir af. Engu að síður hlaut myndin þokkalega dóma þegar hún kom út og hefur að mestu leyti elst vel. The Killing hefur verið innblástur fyrir fjöldann allan af myndum og er þá helst að nefna Reservoir Dogs eftir Tarantino.
Upphaflegt handrit af myndinni var að mestu leyti skrifað af glæpasagnahöfundinum Jim Thompson. Þrátt fyrir það eignaði Kubrick sér heiðurinn að handritinu einhverra hluta vegna. Það veit enginn af hverju en mér dettur í hug að Kubrick hafi kannski bara alltaf átt erfitt með að vinna með handritshöfundum, sbr. rifrildið sem hann átti við í tengslum við Full Metal Jacket (þegar hann hreinlega rak manninn sem skrifaði bókina).
Þrátt fyrir allt mistókst myndinni að hala inn pening fyrir kvikmyndaverið. Einmitt þess vegna finnst mér hálf óskiljanlegt af hverju Kubrick fékk svona mörg tækifæri til þess að leikstýra risastórum verk í framtíðinni eins og t.d. Paths of Glory sem kom út aðeins ári síðar.Það er í raun gríðarlega sjaldgæft að menn fái tækifæri til þess að bæði leikstýramargmilljón dollara verkum ásamt því að hafa svo mikið listrænt frelsi að geta gert það sem þeir vilja. Í raun held ég að þetta sé það sem gerði Kubrick einstakan sem leikstjóra.
Trailer fyrir myndina:
Að lokum ætlaði ég að tala um Paths of Glory. Í þessari mynd fékk Kubrick að vinna með stjörnunni Kirk Douglas ásamt því að fá tækifæri til þess að nota mjög mikið fjármagn. Það má segja að þessi mynd hafi verið sú sem gerði Kubrick loksins að alvarlegum kvikmyndagerðarmanni.
Myndingerist í fyrri heimstyrjöldinni og fjallar um franska hersveit sem neitar að taka þátt í vonlausri árás sem væri vís til þess að drepa flesta hermennina. Yfirmenn hersins eru að vonum illir yfir þessu og til refsingar fyrir hugleysið velja þeir af handahófi hermenn sem þeir ætla að dæma til aftöku. Ofurstinn Dax (Kirk Douglas) áttar sig á óréttlætinu við þessa ákvörðun og tekur að sér að verja hermennina í sýndarréttarhöldum.
Ég las að eitt af þekktustu stílbrögðum Kubricks, hin svokölluðu tracking shots, hefðu fyrst komið fram í þessari mynd. Hér má sjá dæmi um þetta:
Um leið og ég sá þetta mundi ég eftir atriðinu úr Clockwork Orange þar sem Alex gengur inn í plötubúðina. Ég fann ekki gott myndband af þessu á YouTube en þetta hérna sýnir nokkurn veginn hvað ég er að tala um:
Leikurinn hjá Kirk Douglas gerði þessa mynd að því stórvirki sem hún var. Í fyrrum myndum Kubricks hafði hann ekki haft aðgengi að leikurum eins og Kirk og þess vegna er ekkert skrítið að Kubrick hafi fyrst slegið verulega í gegn hérna. Svipbrigði Kirk sýna alltaf fullkomnlega tilfinningar persónu hans án þess að hann gangi of langt. Annað frábært atriði við þessa mynd var endirinn sem lýkur á lagi sem tekst á svo sannfærandi hátt að breyta tilfinningum hermannanna:
Að lokum mæli ég með þessari verðlaunaræðu frá Kubrick sem ég rakst á þegar ég var að leita að efni á YouTube. Það er ekki oft sem maður heyrir Kubrick tala um kvikmyndagerð.
Í tíma um daginn sýndi Siggi kennari atriði úr kvikmyndinni High Noon þar sem klukkur voru í aðalhlutverki. Siggi sagði að þetta væri sjaldgæf leið til þess að byggja upp spennu í kvikmynd, m.a. vegna þess hve erfitt væri að nota klukkur í klippingu. Mér fannst þetta áhugavert og þegar ég sá hvað hvað myndin hefur hlotið góða dóma ákvað að kíkja á hana um síðustu helgi.
Will Kane (Gary Cooper) að gifta sig
High Noon er vestri sem fjallar um fógetann Will Kane sem býr í litlu smáþorpi í New Mexico. Sama dag og Will ætlar að gifta sig og leggja skóna á hilluna fréttir hann að gamall óvinur, Frank Miller, hafi verið náðaður úr fangelsi, sé á leið í bæinn og leiti hefnda. Við þessar fréttir skapast togstreita hjá Will. Ætti hann að yfirgefa þorpið og forða eigin skinni eða eiga á hættu að vera myrtur?
Allir íbúar þorpsins, jafnvel eiginkonan Wills, ráðleggja honum að flýja. Will finnst hins vegar á honum sé ekki stætt á öðru en að vera hugrakkur og mæta Miller. Hann ákveður því að leita stuðnings eins margra félaga sinna
Will grætur. Sjaldséð í vestrum!
og hann getur og vera viðbúinn því þegar Miller kemur í þorpið með hádegislestinni. Hins vegar kemur smátt og smátt í ljós að þorpið samanstendur af heiglum sem eru ekki tilbúnir að verja gamla fógetann sinn. Með hverri mínútu sem líður styttist í komu Miller og örvænting Franks eykst. Andrúmsloftið verður enn spennuríkara með því að sýna tifandi klukkur við hvert tækifæri, eins og ég minntist á áðan.
Will einn og yfirgefinn
High Noon (eða Um hádegi eins og hún heitir á imdb) hefur verið túlkuð sem táknsaga fyrir McCarthy-tímabilið þar sem leikstjórar og handritshöfundar í Hollywood mættu ásökunum, ímynduðum eða raunverulegum, um að vera kommúnistar eða tengjast sovéska kommúnistaflokknum á einhvern hátt. Þannig táknuðu íbúar þorpsins þá sem vitnuðu fyrir HUAC (nefnd sem hafði eftirlit með óamerískri starfsemi) og sviku kollega sína í Hollywood. Einnig hefur verið litið svo á myndina sem táknsögu fyrir þátttöku Bandaríkjana í Kóreustríðinu, sem mér finnst aðeins leiðinlegri kenning.
Uppáhaldsmynd Bill Clintons
Þrátt fyrir að í dag sé víða litið á High Noon sem einn besta vestra allra tíma braut myndin nokkrar venjur þessa tíma þegar hún kom út. Það var til dæmis óvenjulegt að sýna hetjuna í svörtu. Lokaatriðið - þar sem Will grýtir tinstjörnunni sinni í moldina og rýkur úr bænum - þótti sumum, eins og t.d. John Wayne, óamerískt, enda fyrirleit hann High Noon og gerði í staðinn Rio Bravo, sem var svar hans gegn þessari mynd og fjallaði um fógeta sem hafnaði allri hjálp. Myndin mætti einnig gagnrýni frá kommúnistaöflum í Sovetríkjunum, sem fannst hún upphefja einstaklinginn. Með tíð og tíma hafa þessar gagnrýnisraddir orðið sjaldgæfari enda hefur hún hlotið lof frá flestum vængjum stjórnmálanna (t.d. lofaði Ronald Reagan myndina þrátt fyrir að vera mikill anti-kommúnisti).
Eitt stílbragð sem mér fannst áhugavert var að láta hana gerast á um það bil rauntíma, þ.e.as. að mínúta á skjánum jafngildir mínútu hjá áhorfendum. Þrátt fyrir bæði það og að lítið er um bardagaatriði í myndinni (sérstaklega fyrir vestra) fyrir utan síðustu 15 mínúturnar þá er myndin aldrei leiðinleg heldur nær að halda upp mikilli spennu allan tímann. Kannski er það bara út af öllum tifandi klukkunum!
Myndin hlaut Óskarsverðlaun fyrir besta lagið. Það var spilað mjög oft í myndinni. Hér má hlusta á það:
Fyrir nokkrum vikum var fjallað stuttlega um kvikmyndir með óvirkum aðalpersónum. Siggi kennari sagði eitthvað í þeim dúr að erfitt væri að gera slíkar myndir en gott dæmi væri samt kvikmyndin Garden State frá 2004. Þar sem ég átti myndina á diski kíkti ég á hana um daginn.
Andrew Largman (kallaður Large) er ungur maður sem býr einn í íbúð í Los Angeles. Við sjáum strax að strákurinn er hálfgert tilfelli enda virkar hann sinnulaus um allt. Þegar pabbi Large hringir einn daginn og segir honum að móðir hans hafi drukknað í baði lætur Large sér fátt um finnast. Hann ákveður þó að taka flugið heim til New Jersey til þess að mæta í jarðarför móður sinnar.
Áhorfendur komast fljótlega að því að ástand Large á sér skýringar. Þegar hann var níu ára strákur henti hann móður sinni óvart á þvottavél sem ollli því að hún varð lömuð fyrir neðan háls fyrir lífstíð. Faðir Large kenndi syni sínum alla tíð um slysið og notfærði sér stöðu sína sem læknir til þess að setja strákinn á líthíum-kúrs. Sautján árum síðar tekur Large ennþá þessi lyf og finnur ekki fyrir neinum tilfinningum að eigin sögn, hvorki sársauka né vellíðan, aðeins stöðugum sljóleika.
Þegar Large fer aftur heim til New Jersey tekur líf hans breytingum. Hann skilur lyfin sín eftir í L.A. og í jarðarförinni hittir hann gömlu vini síni aftur. Loksins kynnist hann svo stúlku og myndin tekur stefnu sem flestir ættu að kannast við.
Garden State var fyrsta kvikmynd leikstjórans Zach Braff (sem er þekktast fyrir leik sinn í þáttunum Scrubs) sem lék einnig aðalhlutverkið. Myndin hlaut nokkuð góða dóma þegar hún kom út og hefur verið borin saman við The Graduate (sem var líka þroskasaga passívrar söguhetju) og The Eternal Sunshine of the Spotless Mind. Myndin er samt alls ekki fullkomin og mér fannst eins og hún lofaði meiru í byrjun, en félli svo í einhverja formúlu eftir því sem leið á myndina.
Það sem mér fannst best við myndina voru öll litlu smáatriðin eða "visual gags" sem komu fram víða, t.d. diplóman sem var hengd upp á loftið hjá lækninum eða að liturinn á skyrtu Large skyldi passa við veggfóðrið (sjá dæmi í myndum). Þótt myndin væri að mestu leyti dramatísk þá lyftu öll þessari atriði myndinni upp, þetta minnti svolítið á Srubs.
Sumir gagnrýnendur gagnrýndu myndina fyrir að vera klisjukennd á köflum og fyrir að færa fátt nýtt fram á sjónarsviðið. Þessi viðhorf eru skiljanleg. Þrátt fyrir allt finnst mér örlítið dapurlegt að Zach skuli ekki hafa leikstýrt fleirum myndum enda lofaði þessi mynd mjög góðu upp á framhaldið.
Gervitrailer fyrir myndina sem mér fannst mjög fyndinn:
