National Lampoon's Christmas Vacation (eða Jólafjör í ömurlegri þýðingu imdb) er gamanmynd frá 1989 sem fjallar um tilraunir hins ástkæra eiginmanns Clark Griswold til þess að fagna jólunum með fjölskyldu sinni. Á einhvern hátt tekst honum hins vegar að klúðra öllu sem hægt er að klúðra, þar með talið að læsa sig uppi á háalofti, sprengja upp jólaskrautið, detta af þakinu og fá sérsveit lögreglunnar í heimsókn á sjálfan jóladag. Þrátt fyrir allt þetta tekst honum að halda sér gangandi, vitandi það að jólabónusinn - sem mun bjarga jólunum - er á leiðinni.
Einn af mest heillandi þáttunum við myndina eru allar litríkar persónurnar, þ.e.a.s. fjarskyldir ættingjar Griswold-fjölskyldunnar sem koma og heimsækja hana um jólin. Fyrir utan Randy Quaid sem er frábær í hlutverki bróðurs Eddie (hann lék einnig í National Lampoon's Vacation) inniheldur myndin heilan helling af litríkum karakterum, eins og til dæmis skrítnu tengdaforeldrasettin og allir furðulegu frændurnir og frænkurnar.
Bræðurnir
Myndin var fyrsta tilraun leikstjórans Jeremiah Chechik til þess að gera kvikmynd í fullri lengd en áður hafði hann bara unnið við auglýsingar. Roger Ebert, sem er ekki aðdáandi myndarinnar, skrifar í ritdómi að kannski sé hann ástæðan fyrir því að myndin var ekki svo góð. Ég tók hins vegar ekkert eftir lélegri leikstjórn en á hinn bóginn var ég aldrei mikið að spá í söguþræðinum. Það eru svo mörg góð atriði í myndinni að þrátt fyrir að þau tengist kannski ekki alltaf á alveg rökréttan hátt þá gleymist það fljótt í gamanmynd af þessu tagi.
Christmas Vacation er kannski svolítið klisjukennd bíómynd og örugglega ekki sú besta sinnar tegundar. Þrátt fyrir það er þetta ein af mínum uppáhalds gamanmyndum. Á tímabili horfði ég á hana fyrir hver einustu jól með systur minni og fannst hún alltaf jafn fyndin í hvert skipti. Ég er eiginlega orðinn hálf spenntur að kíkja á hana aftur núna fyrir þessi jól.
Jólin 2008 keypti ég kvikmyndapakka með þremur af fyrstu myndum leikstjórans Stanleys Kubricks. Þetta eru myndirnar Killer's Kiss, The Killing og Paths of Glory. Þrátt fyrir að að þær séu allar gamlar og svarthvítar fannst mér þær alls ekki svo leiðinlegar, samanborið við t.d. hina þriggja tíma Barry Lyndon (sem var samt ekki svo slæm).
Söguhetjan er til vinstri
Killer's Kiss er film noir frá 1955 sem fjallar um boxarann Davey sem er að ljúka ferlinum og samband hans við nágrannastúlku sína. Eitthvert kvöld þegar Davey er að fara að sofa heyrir hann öskur úr íbúð stúlkunnar. Þar sem hann lítur inn til þeirra um opinn glugga sér hann karlmann reyna að nauðga henni. Davey hleypur inn til þess að verja hana en þá er maðurinn stunginn af. Það sem eftir er af myndinni fjallar um samband stúlkunnar við Davey og tilraunir nauðgarans til þess að eyðileggja fyrir parinu.
Þessi kona lék ekki í mörgu fleiru
Þessi mynd er í raun fyrsta kvikmynd Kubricks ef litið er hjá verkinu Fear and Desire sem Kubrick dró snemma úr umferð og er erfitt að nálgast í dag. Áður en Kubrick hóf feril sinn sem kvikmyndagerðarmaður hafði hann unnið sem ljósmyndari hjá tímariti. Sumir gagnrýnendur þykjast sjá þetta í Killer's Kiss, m.a. vegna margra atriða sem eru skotin frá áhugaverðum sjónarhornum en eru samt alltof statísk. Myndin er frekar stutt, aðeins rétt yfir klukkutími, og sýnir vel merki að Kubrick, sem skrifaði, framleiddi og leikstýrði myndinni, er frekar óreyndur. Hún er samt langt frá því að vera viðvaningslega gerð, sérstaklega ef litið er til þess að Kubrick hafði slappa leikara, fáa aðstoðarmenn, aðeins réttindi að þremur lögum og lítið fjármagn.
Þettaer mynd sem væri líklega löngu gleymd ef hún væri ekki eftir jafn þekktan leikstjóra. Þótt hún geri ekki neitt annað veitir hún áhorfendum innsýn inn í leikstjórann Kubrick og hvernig fyrstu myndir svoleiðis snillings líta út.
Davey flýr undan nauðgaranum. Kubrick hafði líklega ekki efni á tónlist fyrir þetta atriði en mér finnst það samt heppnast ágætlega.
Þjófarnir leggja á ráðin
The Killing frá 1956 er öllu þekktari heldur en fyrri myndin sem ég fjallaði um. Ásamt því að vera film noir er þetta dæmigerð caper movie sem fjallar um hóp manna sem ætla að ræna veðhlaupasal og stinga af með 2 milljónir dollara. Eins og venjulega í myndum af þessari gerð fer eitthvað úrskeiðis og á endanum fer allt úr handaskolunum.
Ólíkt Killer's Kiss þá var þessi mynd ekki framleidd af Kubrick. Þar sem hann kom hér nýr inn á sjónarsviðið hafði hann ekki algjört listrænt vald yfir myndinni eins og í flestum öðrum verkum sínum. Hann varð því að sætta sig við að láta alvitran sögumann lesa yfir sumum atriðum sem seinni tíma gagnrýnendur hafa ekki verið hrifnir af. Engu að síður hlaut myndin þokkalega dóma þegar hún kom út og hefur að mestu leyti elst vel. The Killing hefur verið innblástur fyrir fjöldann allan af myndum og er þá helst að nefna Reservoir Dogs eftir Tarantino.
Upphaflegt handrit af myndinni var að mestu leyti skrifað af glæpasagnahöfundinum Jim Thompson. Þrátt fyrir það eignaði Kubrick sér heiðurinn að handritinu einhverra hluta vegna. Það veit enginn af hverju en mér dettur í hug að Kubrick hafi kannski bara alltaf átt erfitt með að vinna með handritshöfundum, sbr. rifrildið sem hann átti við í tengslum við Full Metal Jacket (þegar hann hreinlega rak manninn sem skrifaði bókina).
Þrátt fyrir allt mistókst myndinni að hala inn pening fyrir kvikmyndaverið. Einmitt þess vegna finnst mér hálf óskiljanlegt af hverju Kubrick fékk svona mörg tækifæri til þess að leikstýra risastórum verk í framtíðinni eins og t.d. Paths of Glory sem kom út aðeins ári síðar.Það er í raun gríðarlega sjaldgæft að menn fái tækifæri til þess að bæði leikstýramargmilljón dollara verkum ásamt því að hafa svo mikið listrænt frelsi að geta gert það sem þeir vilja. Í raun held ég að þetta sé það sem gerði Kubrick einstakan sem leikstjóra.
Trailer fyrir myndina:
Að lokum ætlaði ég að tala um Paths of Glory. Í þessari mynd fékk Kubrick að vinna með stjörnunni Kirk Douglas ásamt því að fá tækifæri til þess að nota mjög mikið fjármagn. Það má segja að þessi mynd hafi verið sú sem gerði Kubrick loksins að alvarlegum kvikmyndagerðarmanni.
Myndingerist í fyrri heimstyrjöldinni og fjallar um franska hersveit sem neitar að taka þátt í vonlausri árás sem væri vís til þess að drepa flesta hermennina. Yfirmenn hersins eru að vonum illir yfir þessu og til refsingar fyrir hugleysið velja þeir af handahófi hermenn sem þeir ætla að dæma til aftöku. Ofurstinn Dax (Kirk Douglas) áttar sig á óréttlætinu við þessa ákvörðun og tekur að sér að verja hermennina í sýndarréttarhöldum.
Ég las að eitt af þekktustu stílbrögðum Kubricks, hin svokölluðu tracking shots, hefðu fyrst komið fram í þessari mynd. Hér má sjá dæmi um þetta:
Um leið og ég sá þetta mundi ég eftir atriðinu úr Clockwork Orange þar sem Alex gengur inn í plötubúðina. Ég fann ekki gott myndband af þessu á YouTube en þetta hérna sýnir nokkurn veginn hvað ég er að tala um:
Leikurinn hjá Kirk Douglas gerði þessa mynd að því stórvirki sem hún var. Í fyrrum myndum Kubricks hafði hann ekki haft aðgengi að leikurum eins og Kirk og þess vegna er ekkert skrítið að Kubrick hafi fyrst slegið verulega í gegn hérna. Svipbrigði Kirk sýna alltaf fullkomnlega tilfinningar persónu hans án þess að hann gangi of langt. Annað frábært atriði við þessa mynd var endirinn sem lýkur á lagi sem tekst á svo sannfærandi hátt að breyta tilfinningum hermannanna:
Að lokum mæli ég með þessari verðlaunaræðu frá Kubrick sem ég rakst á þegar ég var að leita að efni á YouTube. Það er ekki oft sem maður heyrir Kubrick tala um kvikmyndagerð.
Í tíma um daginn sýndi Siggi kennari atriði úr kvikmyndinni High Noon þar sem klukkur voru í aðalhlutverki. Siggi sagði að þetta væri sjaldgæf leið til þess að byggja upp spennu í kvikmynd, m.a. vegna þess hve erfitt væri að nota klukkur í klippingu. Mér fannst þetta áhugavert og þegar ég sá hvað hvað myndin hefur hlotið góða dóma ákvað að kíkja á hana um síðustu helgi.
Will Kane (Gary Cooper) að gifta sig
High Noon er vestri sem fjallar um fógetann Will Kane sem býr í litlu smáþorpi í New Mexico. Sama dag og Will ætlar að gifta sig og leggja skóna á hilluna fréttir hann að gamall óvinur, Frank Miller, hafi verið náðaður úr fangelsi, sé á leið í bæinn og leiti hefnda. Við þessar fréttir skapast togstreita hjá Will. Ætti hann að yfirgefa þorpið og forða eigin skinni eða eiga á hættu að vera myrtur?
Allir íbúar þorpsins, jafnvel eiginkonan Wills, ráðleggja honum að flýja. Will finnst hins vegar á honum sé ekki stætt á öðru en að vera hugrakkur og mæta Miller. Hann ákveður því að leita stuðnings eins margra félaga sinna
Will grætur. Sjaldséð í vestrum!
og hann getur og vera viðbúinn því þegar Miller kemur í þorpið með hádegislestinni. Hins vegar kemur smátt og smátt í ljós að þorpið samanstendur af heiglum sem eru ekki tilbúnir að verja gamla fógetann sinn. Með hverri mínútu sem líður styttist í komu Miller og örvænting Franks eykst. Andrúmsloftið verður enn spennuríkara með því að sýna tifandi klukkur við hvert tækifæri, eins og ég minntist á áðan.
Will einn og yfirgefinn
High Noon (eða Um hádegi eins og hún heitir á imdb) hefur verið túlkuð sem táknsaga fyrir McCarthy-tímabilið þar sem leikstjórar og handritshöfundar í Hollywood mættu ásökunum, ímynduðum eða raunverulegum, um að vera kommúnistar eða tengjast sovéska kommúnistaflokknum á einhvern hátt. Þannig táknuðu íbúar þorpsins þá sem vitnuðu fyrir HUAC (nefnd sem hafði eftirlit með óamerískri starfsemi) og sviku kollega sína í Hollywood. Einnig hefur verið litið svo á myndina sem táknsögu fyrir þátttöku Bandaríkjana í Kóreustríðinu, sem mér finnst aðeins leiðinlegri kenning.
Uppáhaldsmynd Bill Clintons
Þrátt fyrir að í dag sé víða litið á High Noon sem einn besta vestra allra tíma braut myndin nokkrar venjur þessa tíma þegar hún kom út. Það var til dæmis óvenjulegt að sýna hetjuna í svörtu. Lokaatriðið - þar sem Will grýtir tinstjörnunni sinni í moldina og rýkur úr bænum - þótti sumum, eins og t.d. John Wayne, óamerískt, enda fyrirleit hann High Noon og gerði í staðinn Rio Bravo, sem var svar hans gegn þessari mynd og fjallaði um fógeta sem hafnaði allri hjálp. Myndin mætti einnig gagnrýni frá kommúnistaöflum í Sovetríkjunum, sem fannst hún upphefja einstaklinginn. Með tíð og tíma hafa þessar gagnrýnisraddir orðið sjaldgæfari enda hefur hún hlotið lof frá flestum vængjum stjórnmálanna (t.d. lofaði Ronald Reagan myndina þrátt fyrir að vera mikill anti-kommúnisti).
Eitt stílbragð sem mér fannst áhugavert var að láta hana gerast á um það bil rauntíma, þ.e.as. að mínúta á skjánum jafngildir mínútu hjá áhorfendum. Þrátt fyrir bæði það og að lítið er um bardagaatriði í myndinni (sérstaklega fyrir vestra) fyrir utan síðustu 15 mínúturnar þá er myndin aldrei leiðinleg heldur nær að halda upp mikilli spennu allan tímann. Kannski er það bara út af öllum tifandi klukkunum!
Myndin hlaut Óskarsverðlaun fyrir besta lagið. Það var spilað mjög oft í myndinni. Hér má hlusta á það:
Fyrir nokkrum vikum var fjallað stuttlega um kvikmyndir með óvirkum aðalpersónum. Siggi kennari sagði eitthvað í þeim dúr að erfitt væri að gera slíkar myndir en gott dæmi væri samt kvikmyndin Garden State frá 2004. Þar sem ég átti myndina á diski kíkti ég á hana um daginn.
Andrew Largman (kallaður Large) er ungur maður sem býr einn í íbúð í Los Angeles. Við sjáum strax að strákurinn er hálfgert tilfelli enda virkar hann sinnulaus um allt. Þegar pabbi Large hringir einn daginn og segir honum að móðir hans hafi drukknað í baði lætur Large sér fátt um finnast. Hann ákveður þó að taka flugið heim til New Jersey til þess að mæta í jarðarför móður sinnar.
Áhorfendur komast fljótlega að því að ástand Large á sér skýringar. Þegar hann var níu ára strákur henti hann móður sinni óvart á þvottavél sem ollli því að hún varð lömuð fyrir neðan háls fyrir lífstíð. Faðir Large kenndi syni sínum alla tíð um slysið og notfærði sér stöðu sína sem læknir til þess að setja strákinn á líthíum-kúrs. Sautján árum síðar tekur Large ennþá þessi lyf og finnur ekki fyrir neinum tilfinningum að eigin sögn, hvorki sársauka né vellíðan, aðeins stöðugum sljóleika.
Þegar Large fer aftur heim til New Jersey tekur líf hans breytingum. Hann skilur lyfin sín eftir í L.A. og í jarðarförinni hittir hann gömlu vini síni aftur. Loksins kynnist hann svo stúlku og myndin tekur stefnu sem flestir ættu að kannast við.
Garden State var fyrsta kvikmynd leikstjórans Zach Braff (sem er þekktast fyrir leik sinn í þáttunum Scrubs) sem lék einnig aðalhlutverkið. Myndin hlaut nokkuð góða dóma þegar hún kom út og hefur verið borin saman við The Graduate (sem var líka þroskasaga passívrar söguhetju) og The Eternal Sunshine of the Spotless Mind. Myndin er samt alls ekki fullkomin og mér fannst eins og hún lofaði meiru í byrjun, en félli svo í einhverja formúlu eftir því sem leið á myndina.
Það sem mér fannst best við myndina voru öll litlu smáatriðin eða "visual gags" sem komu fram víða, t.d. diplóman sem var hengd upp á loftið hjá lækninum eða að liturinn á skyrtu Large skyldi passa við veggfóðrið (sjá dæmi í myndum). Þótt myndin væri að mestu leyti dramatísk þá lyftu öll þessari atriði myndinni upp, þetta minnti svolítið á Srubs.
Sumir gagnrýnendur gagnrýndu myndina fyrir að vera klisjukennd á köflum og fyrir að færa fátt nýtt fram á sjónarsviðið. Þessi viðhorf eru skiljanleg. Þrátt fyrir allt finnst mér örlítið dapurlegt að Zach skuli ekki hafa leikstýrt fleirum myndum enda lofaði þessi mynd mjög góðu upp á framhaldið.
Gervitrailer fyrir myndina sem mér fannst mjög fyndinn:
The Cats of Mirikitani er heimildarmynd sem fjallar um kynni leikstjórans Lindu Hattendorf af áttræðum listamanni, Jimmy Mirikitani, sem sefur á götunni í New York. Hattendorf býr nálægt Mirikitani og hittast þau af og til frá ársbyrjun 2001. Breyting verður á vinskap þeirra í september þetta sama ár, ráðist er á tvíburaturnana nokkrum húsaröðum frá og í kjölfarið býður leikstjórinn manninum að búa í íbúðinni sinni. Í framhaldi af þessu fá áhorfendur tækifæri til þess að kynnast ótrúlegri sögu hins aldraða listmanns.
Í ljós kemur að ævi Mirikitani er hrikaleg harmsaga. Eftir að hafa fæðst í Kaliforníu flutti hann til Hiroshima, sem var borg ættingja hans, en átján ára gamall flýgur hann aftur til Bandaríkjanna ásamt systur sinni í von um að slá í gegn sem listamaður. Í kjölfar árásar Japana á Pearl Harbor er Mirikitani neyddur í búðir fyrir Japani, sviptur ríkisborgararétt sínum og klippt á samband hans
Teikning Mirikitani af kyrrsetningarbúðunum
við systur sína. Til að eyðileggja líf Mirikitani enn frekar er Hiroshima sprengd í loft upp ásamt flestum ættingjum hans. Að seinna stríði loknu tekur við erfitt líf þar sem Mirikitani vinnur fyrir sér í ólíkum störfum (meðal annars sem einkakokkur Jackson Pollock) áður en hann endar á götunni eins og við sjáum hann í upphafi myndarinnar.
Í raun er myndin hálfgerð þroskasaga sem er merkilegt því aðalpersónan er 80 ára manneskja. Við sjáum samt sem áður gríðarlegar breytingar á manninum; í byrjun myndarinnar er Mirikitani vonlaus flækingur sem virðist aldrei munu ná sambandi við neinn. Í lokin er hann hins vegar búinn að ná fótfestu sem listamaður (og kennari á eigin námskeiði), ásamt því að hafa loksins náð að gera upp fortíð sína.Þessu öllu náði maðurinn með því að gefa ekki upp á bátinn drauma sína uum listina. Boðskapur myndarinnar um að gefast ekki upp nær samt til allra áhorfenda myndarinnar hvort sem þeir eru listamenn eða ekki.
Það sem mér fannst einna merkilegast við myndina er hversu tilviljanakennd atburðarásin er. Þegar Hattendorf ákvað fyrst að festa Mirikitani á filmu óraði hana ekki fyrir að Mirikitani hefði einhverja sögu að segja eða að um væri að ræða einhvers konar efnivið í kvikmynd. Smám saman tók leikstjórinn ástfóstri við manninn; ásamt því að hjálpa honum að finna íbúð og koma honum inn í velferðarkerfið tókst henni að kynna umheiminum fyrir list hans. Það var mjög heppilegt að til væru upptökur af fyrstu fundum leikstjórans og Mirikitani því annars hefði verið ómögulegt að gera þessa mynd.
Annað áhugavert atriði var hvernig hryðjuverkaárásirnar á Bandaríkin voru tvinnaðar inn í myndina. Þegar greint var frá aukinni andúð Bandaríkjamanna í garð araba virtist Mirikitani
Mynd frá 89 ára afmæli hans í fyrra
endurupplifa fortíð sína, honum fannst eins og enn og aftur væri verið að sýna ástæðulausa þröngsýni í garð útlendinga eins og í seinni heimsstyrjöld. Þetta atriði var algjört aukaatriði í myndinni sem heppnaðist samt vel.
Þegar ég hafði lokið við að horfa á þessa mynd langaði mig strax að vita hvort Mirikitani væri enn á lífi og hvernig ferill hans líti út í dag. Ég sá ekki annað en að maðurinn (sem er 90 ára) lifði enn góðu lífi og að sýningar á verkum hans væru opnaðar af og til. Ég ætla að ljúka þessum pistli með myndum af nokkrum verkum hans:
Í aðdraganda RIFF var nokkrum leikstjórum boðið hingað til lands. Einn af þeim var bandaríski kvikmyndagerðamaðurinn Jim Jarmusch og í tilefni af því voru nokkrar gamlar myndir hans í sýningu. Þeirra á meðal var költ klassíkin Down by Law sem mér fannst besta myndin sem ég sá á hátíðinni (fyrir utan kannski Brim).
Down by Law er í grunninn fangelsismynd sem hefst með langri kynningu á tveimur af aðalpersónum myndarinnar. Annar þeirra er atvinnulaus plötusnúður og hinn minniháttar melludólgur, báðir lifa stefnulausu lífi og eru nógu kærulausir til þess að lenda í fangelsi fyrir glæpi sem þeir frömdu ekki. Í fangelsinu þurfa þeir að deila klefa með ítölskum ferðamanni sem þekkir flóttaleið úr fangelsinu. Áður en langt um líður eru fangarnir þrír flúnir.
Jarmusch hefur oft gefið lítið fyrir söguþráð í myndum sínum (sbr. orð hans: 'Life has no plot, why must films or fiction?'). Söguþráðurinn var ekki öflugasti hluti þessar myndar en flestar persónurnar voru það að vísu ekki heldur, mér fannst leikurinn hjá sumum þurr og fjarlægur á köflum sem kom að vísu ekki mikið að sök. Það sem skaraði fram úr var andrúmsloftið, það þurfti enga tónlist til þess að gera aðstöðu mannanna mjög drungalega. Ítalski leikarinn var líka góður, fyndni hreimurinn hans virkaði mjög vel.
Hér er eitt minnistæðasta atriði myndarinnar sem sýnir hvað persónurnar ná að tengjast vel í fangelsinu. Mér fannst leikarinn í miðjunni að vísu mjög fjarlægur í þessu atriði.
Forest
Ég tók þessa mynd af leikstjóranum
Áður en Forest hófst hélt leikstjórinn Benedek Fliegauf fyrirlestur um efni og aðdraganda myndarinnar. Það fyrsta sem hann tók fram var að sér þætti miður að geta ekki fylgst með myndinni með okkur því hann vildi sjá hversu margir hefðu úthald í að horfa á hana til enda. Þetta gaf ekki góð fyrirheit en að lokum skildi ég hvað leikstjórinn átti við; myndin var gríðarlega langdregin og erfið áhorfs.
Eitt og annað kom fram í þessum fyrirlestri. Ég man eftir að leikstjórinn talaði um hve erfitt væri að framleiða kvikmynd í Ungverjalandi, hann er ekki menntaður kvikmyndagerðamaður og gat því ekki sótt um neina styrki. Öll myndin var tekin upp á stafrænni myndavél og Fliegauf vildi að leikararnir, sem voru allir áhugamenn, færu í þriggja mánaða æfingar áður en hann hóf tökur
Handrit myndarinnar var byggt á smásagnakveri eftir leikstjórann. Öll myndin var þannig fjölmargar litlar misbærilegar sögur sem tengdust ekki hver annarri. Ein af áhugaverðum ákvörðunum leikstjórans var að stilla myndavélinni upp nánast ofan í andlit leikaranna. Annað stíleinkenni var að teygja hvert atriði út í óendanleikann og láta þannig persónur endurtaka sig í sífellu eða hreinlega taka upp löng skot af engu.
Ég er ekki viss um hvers vegna aðstandendur RIFF ákváðu að mynd sem var svona mikið byrjendaverk ætti eitthvað erindi við áhorfendur á Íslandi. Mig langaði oft að standa upp en lét mig hafa það að horfa á þetta í gegn. Vonandi sá enginn hérna þessa mynd.
Ég hefði gefið mikið fyrir að geta séð RIFF á öðrum tíma. Vegna anna í þessari viku náði ég náði aðeins að sjá sex myndir á hátíðinni og missti líka af sundviðburðinum í Sundhöllinni (miðarnir voru uppseldir!). Ennþá súrara fannst mér að missa af myndinni Investigation of a Citizen above Suspicion sem mér leist best á fyrir hátíð. Hún hljómaði mjög spennandi og ég vona að ég muni geta séð hana einhvern tímann seinna.
Fyrir utan Brim fannst mér mest koma til myndanna 3 Backyards og Down by Law sem ég ætla að blogga um. Fyrirlesturinn sem við áhorfendurnir á Forest fengum frá leikstjóranum, Benedek Fliegauf, verður staðgengill viðburðar hjá mér og ég mun því skrifa um hann einnig.
3 Backyards
3 Backyards fjallar um þrjár manneskjur í dæmigerðu úthverfi á Long Island í Bandaríkjunum. Skoðaðar eru þrjár aðskildar sögur sem tengjast í sjálfu sér ekki neitt. Miðaldra viðskiptamaður
Viðskiptamaðurinn
kaupir sér flugmiða úr bænum eftir rifrildi við konuna en kemst aldrei af stað vegna vélarbilunar. Lítil stelpa missir af skólavagninum, heldur fótgangandi af stað og hittir á leiðinni týnda hunda og furðufugla. Húsmóðir býðst til þess að kynna dægurstjörnu úr næsta húsi fyrir hverfinu en þau eiga litla samleið og allt fer úr handaskolunum.
Þrátt fyrir að sögurnar í myndinni séu mjög ólíkar og skarist aldrei eru þær svipaðar að nokkru leyti. Allar persónurnar fara að heiman, lenda í einhverjum upplifunum, taka út þroska og snúa aftur heim. Á meðan viðskiptamaðurinn er í útlegð frá heimili sínu rekst hann endurtekið á svarta
Litla stelpan sem týndi skartgripnum
konu í atvinnuleit. Upplifun mannsins af erfiðleikum þessarar konu – sem að lokum deyr í bílslysi – virðist fá hann til að átta sig á stöðunni og snúa aftur heim til konunnar. Litla stelpan, sem týndi skartgrip móður sinnar, tekst að endurheimta hann að skóladegi loknum úr höndum undarlegs hundaníðings áður en hún snýr glöð í bragði heim til sín. Í þriðju sögunni, sem mér fannst langbest útfærð í myndinni, leggur húsmóðirin af stað í óbærilega bílferð með leikkonu sem gefur henni lítinn gaum. Þegar húsmóðirin snýr loksins heim er hún að vísu grátandi en hefur áttað sig betur á samskiptum við annað fólk.
Fyrstur tvær sögurnar sem ég rakti eru ekki mjög eftirminnilegar; þrátt fyrir að vera þroskasögur vantar smá kjöt á beinin hvað varðar söguþráð. Þrátt fyrir þetta var um að ræða áhugavert efni og það var ekki leiðinlegt að fylgjast með þessu (ólíkt sumu sem ég sá á RIFF), kannski út af
Edie Falco
fallegu umhverfinu og tónlistinni. Sagan af bílferð húsmóðurinnar og leikkonunnar var þó öllu minnisstæðari. Einhver penni hjá tímaritinu Slate lýsti þessu sem 'a keen study of the relationship between celebrity and spectator'. Þrátt fyrir að vera öll af vilja gerð þá nær húsmóðirin alls engri tengingu við stjörnuna. Við sjáum í gegnum myndina að konan gæti ekki haft meiri áhuga á því að tengjast leikkonunni og ná þannig að komast inni undir í heim fræga fólksins. Hins vegar hefur stjarnan engan áhuga á að opna sig fyrir einhverri ókunnugri manneskju og húsmóðirin verður hrikalega þung og vonsvikin. Leikkonan sem túlkaði þessa konu heitir Edie Falco og frammistaða hennar var líklega sú besta sem ég sá á hátíðinni.
Mér fannst myndin í heildina nokkuð góð þótt það hefði að vísu ekki verið neitt áfall að missa af henni. Nokkur atriði í myndinni voru þó hreinlega framúrskarandi.
Hér má sjá viðtal við leikstjórann sem var tekið upp þegar myndin var sýnd á Sundance-hátíðinni í Bandaríkjunum.
Miðvikudaginn 8. september hittumst ég, Óli, Urður og Halla til þess að taka upp fyrstu myndina í kúrsinum. Myndin átti bæði að vera tekin upp og unnin í myndavélinni sem takmarkaði okkur aðeins en gerði verkefnið þó auðveldara og jafnvel skemmtilegra.
Okkur fannst mikilvægt að við myndum öll fjögur koma fyrir í myndinni. Illa gekk í byrjun að koma því í verk; reyndar áttum við erfitt með að koma saman handriti eða hreinlega hugmynd af nokkurri sort. Við hittumst tveimur dögum fyrir tökudag til að skrifa en útkoman var vonlaus. Þetta reddaðist að vísu næsta dag og á miðvikudeginum vorum við tilbúin fyrir það að taka upp.
Mun lengri tími fór í verkefnið en við áttum von á. Við lögðum lokahönd á myndina í kringum tvö um nóttina sem þýðir að um tíu tímar fóru í þetta á miðvikudeginum. Ég held að seinni hluti myndarinnar sýni þetta vel enda sýndist mér hann hann ekki líta jafn vel út og fyrstu mínúturnar. Á þeim tímapunkti langaði okkur til að ljúka þessu af sem fyrst og eyddum ekki tíma í margar tökur. Það er því alveg ljóst að sumt hefði mátt betur fara en ég er þó sáttur við myndina í heild sinni.
Það var áhugavert að sjá hinar myndinar. Mér fannst ég oft sjá mjög netta tækni við skot og klippingu hjá hinum sem við vorum kannski ekki með. Samanborið við hinar myndinar sýndist mér að okkar verkefni innihéldi fleiri leikin atriði sem sást á miklum fjölda textaspjalda.
Ég er ekki hrifinn af flestu sem ég hef séð eftir David Lynch. The Elephant Man fannst mér að vísu ágæt, enda kannski ‘hefðbundnasta’ verk hans, og þættirnir Twin Peaks sömuleiðis – en súrrealísku myndirnar hans höfða ekki til mín. Dæmi um það er Inland Empire, að mínu mati óaðgengileg og óskiljanleg kvikmynd sem ég átti erfitt með að klára. Myndinni var þó tekið mjög vel af gagnrýnendum og ég virðist vera einn af fáum með þessar skoðanir.
Þrátt fyrir þetta allt fannst mér Eraserhead stórkostleg en það er fyrsta mynd Lynch í fullri lengd. Ég hef lesið að myndin hafi tekið sex ár í framleiðslu og það með mjög takmörkuðu fjármagni, um tíu þúsund dollara. Samanborið við dýrar stúdíómyndir með reyndum framleiðendum og leikstjórum er því ótrúlegt hvað Eraserhead er góð; verk þar sem hreinlega allt tekst sem lagt er upp með.
Myndin gerist í eyðilegri iðnaðarborg og fjallar um prentara, Henry, sem uppgötvar að konan hans er nýbúin að fæða. Eftir vandræðalegan kvöldmat með tengdaforeldrunum kemur í ljós að afkvæmið er ekki barn heldur lítið skrímsli sem Henry þarf að passa næstu nótt. Á meðan því stendur hittir hann alls konar undarlegar persónur áður en myndin endar á óljósan og súrrealískan hátt með morði Henrys á skrímslinu.
Allt andrúmsloft Eraserhead er þrungið draumkenndri stemningu; einn atburður leiðir þvingað til hins næsta án þess að hinn passívi og fámáli Henry fái nokkuð um það að segja. Mér fannst þannig að aðalpersónan væri frekar athugandi en þátttakandi í myndinni, með öðrum orðum valdalaus á svipaðan hátt og við þegar okkur dreymir. Enn fremur gerast flest atriðin í þröngu rými og þannig virðist engin leið er að flýja eða sleppa undan atburðunum. Myndin er tekin upp í svarthvítu yfir nótt sem eykur mikið á kuldann og dapurleikann.
Auðvitað myndu öll þess atriði ekki endilega skapa góða mynd en saman mynda þau mjög sérstakt og hrífandi andrúmsloft. Í samanburði við til dæmis Inland Empire, sem hafði líka áhugaverða stemningu, þá fannst mér Eraserhead mun skemmtilegri, kannski vegna þess að þrátt fyrir allan súrealismann var samt gegnheill söguþráður út myndina.
Pete Martell
Að lokum vil ég nefna eitt sem ég rakst á og fannst mjög áhugavert þegar ég var að lesa um kvikmyndina. Aðalleikarinn, Jack Nance, lék engan annan en Pete í Twin Peaks þáttunum! Þegar ég rýndi í mynd af honum sá ég á endanum að þetta er sama manneskjan. Nance lék í mörgum öðrum verkum eftir Lynch, eins og Dune og Blue Velvet, en hlutverkin verða víst ekki fleiri því að maðurinn var myrtur á dularfullan hátt fyrir fjórtán árum.
Ég vil benda á að hægt er að lesa mikið um þetta morð í þessari grein: http://www.findadeath.com/Deceased/n/Jack%20Nance/jack_nance.htm
Ég hef aldrei átt mér uppáhalds kvikmynd. Það sem mér finnst gott eitt árið breytist á því næsta og þannig hefur það líklega alltaf verið. Í þessum pistli hef ég því valið að skrifa um þrjár myndir sem mér finnast minnisstæðar og höfðu einhvers konar áhrif á mig.
Fargo
Jerry Lundegaard er stórskuldugur og ráðþrota eiginmaður sem ákveður að fjárkúga tengdaföður sinn. Hann ræður tvo vonlausa glæpamenn til þess að ræna konu sinni og krefjast lausnargjalds – en allt fer á versta veg og áður en yfir lýkur liggja sjö í valnum.
Sterkasti punktur Fargo er líklega frammistaða aðalleikaranna sem hafa flestir leikið í fleiri Coen-myndum. Umhverfi myndarinnar hafði þó ennþá meiri áhrif á mig. Þótt myndin hafi verið tekin upp í lit þá minnir allt á gamaldags noir-mynd – kannski gerir napur og snjóhvítur veturinn þetta að verkum. Aðalpersónurnar tala allar með heillandi, jafnvel norrænum hreimi og hafa nöfn eins og Lundegaard og Gustafson. Fargo er kvikmynd sem erfitt er að flokka. Hægt er að líta svo á að hún sé svört gamanmynd, glæpamynd, thriller eða blanda af þessu öllu. Mér finnst hins vegar að myndin hefji sig einfaldlega yfir alla þessa stimpla; Fargo stendur á eigin fótum bæði sem nútímameistaraverk og sem besta mynd Coen-leikstjóranna.
Troll 2
Árið 1990 ákvað ítalski leikstjórinn Fragasso að framleiða hryllingsmynd í Bandaríkjunum. Þrátt fyrir að skilja ekki ensku fékk hann nokkra áhugaleikara til liðs við sig, keypti þýðingu á handritinu og fékk lánaða heimatilbúna búninga og leikmuni. Útkoman var fyndnasta hryllingsmynd sem ég hef nokkurn tímann séð.
Söguþráðurinn fjallar í stuttu máli um fjölskyldu í frí í smábænum Nilbog. Fljótt kemur í ljós að íbúar þorpsins eru ekki allir eins og þeir eru séðir; þeir geta breytt sér í svartálfa sem éta fólk með því að breyta því í grænmeti. Með hjálp látins afa tekst fjölskyldunni að koma sér undan en ekki án þessa að úthella bæði tárum og blóði. Troll 2 hefur á síðustu árum eignast marga aðdáendur og er orðin cult classic í hnotskurn. Einlæg viðleitni aðstandenda myndarinnar til þess að gera trúverðuga hryllingsmynd og fjölmörg óviljandi grínatriði svipar nokkuð til kvikmynda Ed Wood – en myndin er að mínu mati ennþá skemmtilegri en jafnvel bestu verk hans.
The Last Picture Show
The Last Picture Show er einhvers konar þroskasaga nokkurra unglinga í smábæ í Texas á sjötta áratugnum. Hvernig þau þroskast og hvað þau læra á þessu ári sem myndin sýnir er þó óljóst; það er lítið við að vera í bænum, fólk er á förum og helsti samkomustaður ungmennanna, kvikmyndahúsið, er við það að loka.
Þótt ég hafi séð myndina fyrir tveimur árum man ég lítið eftir söguþræðinum. Ég man hins vegar vel eftir svart-hvítu umhverfinu í deyjandi og einangraðu þorpinu ásamt niðurdregnum íbúum þess. Fyrir mér snýst myndin í raun aðeins um einhvers konar andrúmsloft – líf fólks sem virðist ekki hafa neina framtíð. The Last Picture Show er fyrsta myndin sem ég hef séð með leikaranum Jeff Bridges. Frammistaða hans sem íþróttamaðurinn Duane er virkilega einlæg og ein af hápunktum myndarinnar. Jeff Bridges hefur síðan orðið einn af mínum uppáhalds leikurum, sérstaklega eftir frammistöðu sína í Crazy Heart og The Big Lebowski.
